Rilindja, 5 shtator 1954
Hana shëndritte endé. Flladi, fryn ma hovshëm, edhe turrecat, xërxërrojnë, sikur atëherë moti, por… dënesët e Galicës, mbrapa shpindës së tij, nuk ndihen mâ. Kanë pushue, përgjithëmonë…
* * *
Tash, mixha Sherif âsht rrokatë dhe lezue krejtësisht. Fjalët i rrjedhin pa matë, e idhnohet për pak send. Kur i bajnë mendet dishka, ose me e prû në vend ose s’ka. Britma e tij tanë katundin e çon në kambë. E kur pyesin gjindja pse bre, përgjegjen shkurt: „Paj pse u bâ darka vonë, s’ka duhan, ose pse ka mbetë qêni lidhë… Qe edhe sonte thirri dishka:
— O Arif bre!
— Ohoja! A ju dhè gjâve ujë, bre bier?
— Jo bre bablok, sonte det shkoj vetë, mushë ni kosh kashtë, t’jau shtroj.
— Pa, bima koshin qikho!…
— A vi edhe û’ me ty bablok?
— Jo bre bablok, sonte det shkoj vetë, se…
E kapi krrylaçën dhe koshin e u nis.
Edhe pse âsht fundi i gushtit, nji erë e lehtë e mbramjes, plakut me trup të pagjak i shtjen pak të ftoftë. Rrezet e zbehta të hanës së ngritun, vetëm pak mbi horizont, shpërndajnë dobtë terrin e dendun që mbulon gjithësín. Rruga për te shtregët kalon kah vorret. Mixha Sherif, hecë me të shpejtë, thue se dron mos vonohet për ndonji mledhí. Vetëm plisi i bardhë që i duket qartë, e herë herë i vizllon për nji çast krrylaça në dorë. Hapat nuk i ndihen aspak, sepse toka âsht e shtrueme me bari.
Ndihet era e kashtës. Mixha Sherif ulet rranzë shtrege me fytyrë i këthyem kah hana. Ajo lëvizë qetsisht dhe në të rrallë mëshi fet mbas reve dhe prap duket me fytyrën e saj të plotë.
Turrecat — xërrxërrojnë pa ndalë…
Mixha Sherif shiqon, por nuk ngihet të pamë. Gjashtëdhetë e katër vjet i kaloi ndër këto vende, i njef me pllambë e me piçik. I din edhe strofujt e fllânzave ku janë e sa janë. I njef mirë ai këto vende, sepse këtu i tinglloi piskama e parë dhe këtu po i ndihen gjamët e fundit, por nuk po i kujtohet se kur edhe ndonjiherë tjetër këto anë si kanë duke kaq të bukura, kaq të mbara si këtê natë.
Vështron plaku dhe goja i âsht dallaveshë kurse nëpër shpindë i shkojnë palë palë do tërqethje — t’ima dhe të ftofta.
Xërrxërrima e turrecave, nuk ka të ndalë.
Ai shpirt i fort i ndryrnë n’atë zemër bujare, i cili i ruejti kokëfortësisht të gjitha doket dhe veset pa i ra ndërmend me shique nji herë mbrapa tij, sonte po moliset para njij kohë të humbun në thellësí të pafund.
Kjo xërrxërrimë e papreme, e thjeshtë, që nuk ndryshoi qysh kur se e mban mend njerzija, kjo natë e sontshëme, me hanë dhe me erë të flladshëme, sikur e këtij burri po ia mbushin dejt plak me gjak të valë djalosharë.
Syt, dikur, me shkëlqim metalik dhe të mpreft, e tashmâ të shkimun si gaca në hî, ja në drejtue në nji vend të pacaktuem dhe nuk lëvizin. Nuk lëvizë plaku edhe kryet me ja shkallue. Dron mos t’i humbi ajo shkëndí shurn e vogël që memzi titron në pellgun e jetës së kalueme.
Turrecat, xërrxërrojnë vazhdimisht…
(…)
* * *
I kujtohet mirë…
Edhe atë natë, hana shëndritte si sonte. Nji fllad i lehtë frynte ambël. Edhe shtregët e kashtës ishin mun në këtê vend.
Sherifi kishte marrë koshin në krah dhe ishte nis për te shtregët për me mbushë kashtë. Galica, nji çikë e katundit gjithashtu kishte marrë sepetin me e mbushë kashtë për vjeta.
Sherifi, këndonte dishka të lehtë, kurse ajo… hecte drojshëm mbas tij.
Tëp-tëp-tëp-tëp bajshin hapat e të dyve.
Sherifi, këthente nga nji të shiqueme mbrapa e Galicës i pritej të hecunit. Shtangej në vend, kurse hija e zezë që shtrîhej e gjatë mbas saj bante figur të frigshëme. Sherifi nuk frigohej, por dishka…
Mbrrinë te shtregët. Asnjani shoqit, nuk i bëzanë…
Qetësi! Vetëm xërrxërrima e turrecave që ndihej e madhe…
— O Sherif a po vje me ma nxjerrë pak kashtë se s’po muj…
Çudi të madhe nduell kjo lutje për ate djalë të cilit i ishte shpërthekue këmisha krejt sisht dhe i kishte mbetë krahnori shpçluet. Tru pi i qitte avull. Mbassi i thirri — i duhej, e la koshin në tokë dhe iu afrue shtregës para së cilës gjujzonte vajza e re me ato flokë të zí të lëshuem pa kujdes.
— Po, pse balët vjen për kashtë, kur s’jé e zoja me mbushë sepetin? …
Vajza shiqonte ambēl fytyrën e djersitun dhe trupin që i avullonte pranë saj. Çile guri gojnë, aq edhe ajo. Vetëm shiqonte, sep se goja iu kishte marrë.
Gëzh-gëzh, bante kashta që ngrehte Sherifi dhe turrecat urrturrojshin si do kangëtarë të çmendun.
— Sherifi! Doli gjysë zani.
— Hë!
— ?!
Gëzh-gëzh, filloi përsëri kashta e turrecat nuk kishin të ndalë… Koha zhagitej ngadalë. Ma në fund, ai zâ i ultë bëlbëzoi përsëri:
— Sherif!
— Çka a?
— Une…
— A…
— Unè… të … due.
— Kô?
— Ty.
— ?!
Sherifi sikur prej asaj shtrege të shpërthente nji duhum e randë, e humbi vehten. Për herë të parë me veshët e vet qè tetëmbëdhetë vjet që i kishte mbushë, ndëgjoi nji femën të huej, tue i thanë të due. Shtrega i sillej rrotull, kurse veshët nuk ndëgjojshin xërrxërrimën e turrecave, por nji farë pëshpëritje të lehtë: „Une… të… due… Por… dalta e bindjes, ishte ngulë thellë në shpirtin e tij të njomë, prandej u perkul para ligjeve të hekurta. Dhe mâ në fund, u afrue pak, u përmblodh disi, e jo prej frigës, por prej dishkafit të padukshëm, të paspjegueshëm, hallka e të cilit e shtrëngonte agërsisht ’në zemër që e bani të flasë:
— A di çka bre, krrecka e Qerimit, me mem… — Nuk mujti mâ andej me vazhdue, sepse goja iu ngrí dhe kambët e lëshojshin.
Vajzës i plasi vaji në dnesë dhe si qè në kambè, u përplas për kashte dhe a kapi Sheri fin për kambe, sikur i mbytuni kur kërkon të shpëtojë. Por ai… e shkundulloi me forcë kambën, e mandej, memzi e kapi koshin dhe u nis kah shtëpija. Goja i piqej dhe shpirti i digjej flakë. Dnesët e Galicës mbrapa shpinde e dërmojshin krejtsisht, por…
Hana, shëndritte pa ndryshim dhe dukej sikur e mrrolun. Terigu, lëmonte trupin e djalit të bamë qull në djersë, dhe sikur pësh përitte dishka jo qartë: Shka bane? … shka bane? … Por kambët, heceshin kah shtëpija, si dy drû të gjalla, kurse koka mbahej drejt, si t’ishte prej gurit. E zemra? Rrahte me të shpejt, digjej flak dhe çohej peshë, por… askush nuk e shifte… dhe askush nuk guxonte me dijtë gjâ për hallin e saj, askush, se…
Xërrxërrima, po mekej ngadalë, kurse mbas shpindës së djaloshit, ndieshin dnesë të shpirtit të coptuem, të mbytuna në lotë…
* * *
Koshi, përskej mixhēs Sherif rrin i thatë.
— O babë! thrret Arifi, me nji zâ të trash.
Plaku me gojë të çaraveshun, me sy, të ngulun dikah larg në shkëndín e së kaluemes, me fëtyrë si të qeshun, rrin i shtangun.
— O bablok, hajde mâ, se darka gati.
— A …?
Plaku, prek fytyrën e vet, âsht e thatë e me mjekërr. Trupi, iu ka mpî i tanë. Vetëm zemra, që i rrahë me forcë dhe qet pakëz flakë, por flakë të dobtë, të ftoftë, që…
Zani i trashë dhe gëzhama e kashtës mbas tij, e zhdorgjën plakun, prej maje rêve, në tokë, e këthyen, prej atij djaloshi të shkathtë, në dobsín e tij…
Dy lotë të ftoftë, i rrëshqasin mbi fytyrën me rrudha.
— Po djalem qe po vi, veç mbushe koshin se…
U nis dhe pëshpëriti të vogël.
— Hé pleqní, hè gërdí!…
Hana shëndritte endé. Flladi, fryn ma hovshëm, edhe turrecat, xërxërrojnë, sikur atëherë moti, por… dënesët e Galicës, mbrapa shpindës së tij, nuk ndihen mâ. Kanë pushue, përgjithëmonë…