Nga Dr. Shefqet Deliallisi
I. Nga mjeku i përgjithshëm, tek mjeku specialist dhe…kujdesi i koordinuar.
Para luftës së dytë botërore, mjeku tipik ishte ai i përgjithshëm. Punonte vetëm, shpesh i vetëpunësuar. Kryente të gjitha shërbimet shëndetësore për të gjitha moshat, nga pritja e lindjeve, deri në vdekje. Kishte zakonisht rrënjë të forta në qytetin e vogël apo pjesën e qytetit të madh ku shërbente. Ishte i përfshirë në problemet e komunitetit. Veç mjekimit, ai merrej dhe me problemet e ambientit dhe Shëndetit Publik. Kujtoni Doktor Mansonin, përshkruar nga A.J Cronin, që kujdesej për mjekimin e minatorëve dhe familjeve të tyre, për kushtet e punës dhe deri tek kanalizimet e qytetit.
Ky tip mjeku nuk është shumë i largët edhe për ne. Ekzemplarë të tij i takonim deri vonë në qytezat e vogla apo zonat rurale.
Me kalimin e kohës, vlerë mbizotëruese e mjekësisë moderne u bë specializimi, modeli mekanik i sëmundjes dhe besimi në kurimin përfundimtar. Shumica e mjekëve u specializuan në një degë të vetme të mjekësisë, u kufizuan në një grup moshë, në një sëmundje apo një pjesë të veçantë të trupit. Tendencë kjo gjerësisht e përhapur në marshimin shoqëror drejt reduksionizmit dhe specializimit.
Mjekët e përgjithshëm gradualisht u rralluan, u kthyen në lojtarë pasivë, një specie jo më e adoptuara në botën e mjekësisë duke u bërë viktima të asaj që shumë vetë e konsideronin si një lloj Darvinizmi medikal.
Por kohët kanë ndryshuar. Sot infeksionet akute të shkaktuar nga një mikrob i vetëm që mund të identifikohet dhe të zhduket përfundimisht, ia kanë lënë vendin sëmundjeve kronike, të cilat janë të pashërueshme. Qëllimi i kujdesit mjekësor në këto sëmundje është përmirësimi i gjendjes funksionale, minimizimi i simptomave shqetësuese, përballja me stresin psikologjik të dhimbjes apo aftësisë së kufizuar dhe zgjatja e jetës nëpërmjet parandalimit të ndërlikimeve. Që kjo të bëhet e mundur kërkohet rikthimi te mjeku i përgjithshëm, por tashmë në versionin e mjekut të familjes, që trashëgon traditën e mjekësisë së përgjithshme, me një identitet të ri dhe vizionin e mjekësisë të së ardhmes .
Por a mundet që mjeku i familjes të punojë i vetëm si dikur mjeku i përgjithshëm ?
Le ta ilustrojmë me një gjendje kronike tipike: diabetin.
Vitet e para të shfaqjes së diabetit, kontrolli i mirë i glicemisë është relativisht i lehtë. Sëmundjet bashkë-shoqëruese janë të pakta. Me kalimin e kohës, në mënyrë të paevitueshme gjëndja rëndohet. Ndërlikimet shtohen. Menaxhimi i gjithanshëm i diabetit nga një mjek i vetëm bëhet i pamundur. Referimi i të gjithë njerëzve tek mjeku specialist nuk është zgjidhje, mbasi kërkesat i tejkalojnë mundësitë. Endokrinologjia nuk mund të ndjekë ritmet e larta të shtimit të njerëzve me diabet. Nga ana tjetër, njerëzit me diabet kanë katër-pesë probleme të ndryshme, sëmundje shoqëruese, jo rrallë të pavarura nga njëra-tjetra, ku varësia nga mjekët specialistë do të kërkonte gjithnjë e më shumë mjekë të specialiteteve të ndryshme (kardiolog, neurolog, okulist, etj).
Por edhe shtimi i mjekëve të kujdesit parësor nuk do të ishte zgjidhja e problemit. Më kosto-efektive, do të ishte që këta mjekë të ishin të trajnuar, që në një takim të vetëm të mbulonin disa problemeve. Por, është fakt se edukimi profesional i tyre nuk po ecën me të njëjtin hap me incidencën e sëmundjeve kronike dhe rritjen e numrit të vzitave në kujdesin ambulator. Nuk duhet nënvlerësuar dhe fakti se mjekët e ri, pjesa më e aftë e tyre, vazhdojnë të preferojnë të jenë mjekë specialistë. Kjo e ndërlikon më tej problemin, mbasi janë pikërisht mjekët e shërbimit parësor ata që sigurojnë kujdesin shëndetësor për pjesën më të madhe të popullsisë së disavantazhuar (që kanë tendencë më të madhe për sëmundje kronike).
Ky kompleksitet, ka bërë që në disa vende, për sëmundjet kronike të ofrohet një model i ri, që siguron kujdes të koordinuar dhe të siguruar nga një ekip multidisiplinar i udhëhequr nga mjekun i përgjithshëm i familjes, por që mund të jenë dhe mjeku specialist, kur ky i fundit është burimi kryesor i kujdesit. Mjeku personal orienton, merr përsipër të gjitha përgjegjësitë për kujdesin e pacientit, udhëheq ekipin, përmirëson koordinimin dhe integrimin e kujdesit dhe rrit përpjekjet për siguri dhe cilësi. Përbërësit e ekipit, në vend të një praktike të kufizuar, për një sëmundje të vetme, një organ, një sistem, apo një procedurë marrin kolektivisht përgjegjësi për gjithë trajtimin dhe menaxhimin e kujdesit për pacientin në tërësi. Ky model në qendër ka pacientin, i cili është i përfshirë ne vendimmarrjet dhe përgjegjësitë për kujdesin mjekësor të vazhdueshëm .
Ky model diku quhet “Shtëpia mjekësore e përqëndruar tek pacienti”, diku “Shtëpi e Kujdesit Parësor” diku tjetër “Shtëpi mjekësore e avancuar”. Akademia Amerikane e Mjekëve të Familjes ka propozuar një model të ngjashëm të quajtur “Shtëpia mjekësore personale.”
Ky model siguron një orkestrim më të mirë të kujdesit shëndetsor, një shërbim të vazhdueshëm dhe të gjithë anshëm. Siguron përdorimin më efficient të resurseve. Redukton mbipërdorimin dhe keqpërdorimin e shërbimit mjekësor, duke reduktuar kështu dhe koston e tij dhe pabarazinë në kujdesin mjekësor.
II. Nga shtëpia në spital dhe…përsëri në shtëpi
Fillimisht trajtimi mjekësor është kryer në shtëpinë e pacientit. Gradualisht, është zhvendosur në spital, dhe në shekullin që jetojmë, ka filluar të zhvendoset përsëri drejt banesës së pacientit, sigurisht me një cilësi shumë më të lartë. Pse kjo tendencë ?
Le t’i kthehemi spitaleve. Vitin që shkoi në Gjermani u kremtua 300 vjetori i spitalit Charité, qe filloi aktivitetin në vitin 1710, si një shtëpi e të përvuajturve me sëmundjen e murtajës (prandaj dhe u quajt ‘Shtëpia e murtajës’).
Në ato kohra, para krijimit të shteteve kombe, aktivitetet që lidheshin me shëndetin dominoheshin nga institucionet fetare, në mënyrë të veçantë ndërtimin e spitaleve. Funksioni origjinal i tyre ishte t’i siguronte të varfërve një vend për të vdekur. Mundësitë për të përmirësuar shëndetin në këto spitale ishin të kufizuar, kjo dhe për shkak të mungesës së dijeve mjekësore. Deri në shekullin 20, kur të pasurit sëmureshin, më shumë konfort, pastërti dhe shërbim gjenin në shtëpitë e tyre, se në spital.
Me zhvillimin e mjeksisë moderne, funksoni i spitaleve ndryshoi. Imazhi i tyre ndryshoi nga vendi i vdekjes, në vendin e shpresës. Ato u specializuan dhe u pajisën me mjetet më të sofistikuara. Në spitale sot, diagnostikohen dhe trajtohen me më shumë efektivitet një numër i madh sëmundjesh. Ndërsa spitali është i domosdoshëm për disa procedura, si kirurgjitë e mëdha, etj.
Ndryshimi i natyrës së problemeve të shëndetit, ndryshimi i praktikës mjekësore, ndryshimi i marrdhënieve ndërmjet mjekëve dhe spitalit, shtimi shpërthyes i numrit të personelit mjekësor jo mjekë, kanë lindur nevojën e një riorientimi të funksionit të spitaleve. Disa prej tyre kanë filluar të funksionojnë si ‘qendra të kujdesit shëndetsor’ për komunitetin, duke i kushtuar më shumë rëndësi mjeksisë parandaluese, edukimit shëndetsor, kujdesit ambulator, shërbimit reabilitues dhe kujdesit në banesë .
Por, tashmë është shfaqur dhe një tendencë e re. Kjo falë teknologjive të reja të kujdesit shëndetësor. Ndryshe nga shekulli që lamë pas, vendi i kujdesit shëndetsor në të ardhmen mendohet të jetë shtëpia e pacientit. Në disa vende të zhvilluara po përhapet trajtimi i pacientëve nga spitali në shtëpi. Pacientë me sëmundje akute, nga departamentet e emergjencës dërgohen në shtëpi, ku marrin të njëjtin shërbim cilësor si në spital. ‘Agjensi të Shëndetit në Shtëpi’ ofrojnë shërbime për menaxhimin e sëmundjeve kronike, duke mbështetur menaxhimin e sëmundjes nga vetë pacientët. Mjekët mbërrijnë në shtëpitë e pacientëve me një version të ri të “valixhes së urgjencës”, që përfshin aparatura mobile dhe një pajisje e cila mund të kryejnë më shumë se 20 teste laboratorike në shtëpi. Ndërkohë, kompani inxhinierike elektronike kanë krijuar produkte për monitorimin e shëndetit në shtëpi, nëpërmjet të cilave sigurohen të dhëna praktike për përdorimin e ilaçeve, ushqyerjen, kontrollin e personave që merren me përkujdesjen shëndetsore etj. Janë duke u eksperimentuar videokonferenca në internet për të mundësuar vizita mjekësore virtuale në shtëpitë e pacientëve.
Janë disa forca që shtyjnë kujdesin shëndetësor drejt banesës së pacientit.
Së pari, plakja e popullsisë. Kemi një shtim progresiv të pacientëve mbi 65 vjeç që kanë kufizim të aktivitetit fizik. Izolimi i tyre në spitale shpesh favorizon ndërlikimet. Këta preferojnë të trajtohen në shtëpi dhe të vdesin në shtëpi. Preferojnë komoditetin, privacinë, dhe autonominë. Preferojnë më pak kujdesin teknologjik dhe më shumë kujdes manual njerëzor. Vizitat në shtëpi ata, si nostalgjkë të epokës kur thirrja e mjekut në shtëpi ishte e zakonshme i shohin si gjest përkujdesje.
Përparimet teknologjike përbëjnë shkakun tjetër. Miniaturizimin dhe lëvizshmërinë e teknologjive diagnostike, teknologjitë e informacionit, monitorimit dhe ato të kujdesit në distancë kanë rritur mundësinë e trajtimit në shtëpi, madje edhe për gjendjet serioze.
Dhe së fundmi, por jo nga rëndësia, kujdesi shëndetsor në shtëpi është më pak i kushtueshëm. Sëmundjet kronike, të cilat zakonisht janë multiple, përpijnë shumicën e shpenzimeve të kujdesit shëndetësor. Shërbimet për rehabilitime të ndryshme, infuzionet apo ushqyerja parenterale në shtëpi, kushtojnë më pak se në spital, ndërkohë që janë po aq të efektshme. Për këto arsye, shërbimi shëndetsor në shtëpi ofron një zgjidhje të favorshme.
Si përfundim:
Ndërsa, kthimi i banesës së pacientëve në vendin qendror të kujdesit mjekësor mund të kërkojë kohë për t’u realizuar, por është një mundësi që duhet vlerësuar dhe një drejtim ku duhet punuar.