Nga Abdulla Diku
Erozioni është një proces gjeologjik në të cilin materialet prej dheu (d.m.th., dheu, shkëmbinjtë, sedimentet) konsumohen dhe transportohen me kalimin e kohës nga forcat natyrore si uji ose era; ndonjëherë kjo përshpejtohet nga menaxhimi i dobët ose ndikime të tjera njerëzore në tokë. Procesi natyror i erozionit të lumit, në fakt, krijoi Kanionin e Madh, pasi lumi Kolorado preu thellë dhe gjerësisht shkëmbin gjatë miliona viteve. Në të njëjtën mënyrë janë krijuar të gjitha grykat dhe kanionet që ne kemi parë dhe njohim sot.
Nga ana tjetër erozioni akullnajor ka gdhendur peizazhin ikonik të shumë luginave dhe terreneve tona malore.
Erozioni i tokës i referohet erozionit të shtresës së sipërme e tokës, materiali pjellor jetik për jetën. Shkalla e erozionit të tokës varet nga shumë faktorë, duke përfshirë përbërjen e tokës, bimësinë dhe intensitetin e reshjeve të shiut. Për shkak se aktivitetet tona mund të ndikojnë gjithashtu në shpejtësinë e erozionit të tokës, ne kemi fuqinë (dhe përgjegjësinë) për të zgjidhur një nga sfidat më të mëdha mjedisore të planetit.
Çfarë e shkakton erozionin?
Erozioni i tokës ndodh kryesisht kur sipërfaqja e tokës lihet e ekspozuar ndaj erërave të forta, shirave të fortë dhe ujit të rrjedhshëm. Në disa raste, aktivitetet njerëzore, veçanërisht bujqësia dhe shpyllëzimi i tokës, e lënë tokën të pambrojtur ndaj erozionit. Për shembull, kur fermerët punojnë (lërojnë) tokën para ose pas rritjes së një sezoni të bimëve, ata mund ta lënë atë të ekspozuar ndaj elementeve atmosferikë për javë ose muaj. Kullotja e tepërt e kafshëve të fermës si gjedhët dhe delet mund të lërë gjithashtu zona të mëdha toke pa bimë që mbulojnë tokën. Bimë që do ta mbanin tokën në vend. Një praktikë tjetër që ka pasoja shkatërruese për shëndetin e tokës është shpyllëzimi, veçanërisht prerja dhe diegia e pyjeve, një praktikë e përhapur kudo në planet. Kur pemët pastrohen, toka lihet e ekspozuar ndaj erës dhe shiut pa sigurinë e rrënjëve për të parandaluar që toka të ikë.
Bimësia pra, luan trefish rol pozitiv ndaj erozionit.
Së pari përmes degëve dhe gjetheve zbut energjinë kinetike të pikave te shiut, e për rrjedhojë pakëson shumë mundësinë e shkëputues së grimcave të tokës.
Së dyti, rrënjët e bimëve e mbajnë tokën të lidhur dhe kompakte, duke mos lejuar ujin ta shkëpusë atë.
Së treti, lënda organike në tokë rrit kapacitetin përthhithës të ujit të reshjeve, duke pakësuar sasinë e ujit që rriedh në sipërfaqen e tokës, duke parandaluar kështu përmbytjet.
Çfar shkakton realisht erozioni?!
Së pari heq shtresën e sipërme të tokës, shtresë e cila natyrës do ti duhet 300-500 vjet për të krijuar një trashësi prej vetëm 1 cm. Në Shqipëri, kjo shtresë humbet prej erozionit thuajse në një vit të vetëm.
Shpyllëzimi (prerja dhe djegia e pyjeve), mbikullotja dhe degradimi i vegjetacionit bimor e kanë bërë Shqipërinë si vendin me nivelin më të lartë të erozionit në Evropë.
Gjatësia dhe pjerrësia e shpateve është gjithashtu faktor i rëndësishëm dhe që ndikojnë tek erozioni.
Në disa raste, si në Bovillë psh. erozioni përeçse mbush liqenin me sedimente, duke pakësuar gjithnjë e më shumë sasinë e ujit, ndot edhe ujin duke e turbulluar atë.
Klima është gjithashtu një nxitës kryesor i erozionit. Ndryshimet në reshjet dhe nivelet e ujit mund të zhvendosin tokën, luhatjet ekstreme të temperaturës mund ta bëjnë shtresën e sipërme të tokës më të ndjeshme ndaj erozionit dhe thatësirat e zgjatura mund të parandalojnë rritjen e bimëve, duke e lënë tokën më tej të ekspozuar.
Erozioni i tokës quhet edhe si “kanceri i planetit”.
Nëse nuk parandalohet, mundet të ketë efekte shkatërrimtare dhe të pariparueshme mbi ekosistemet tona natyrore.
Menaxhimi bëhet përmes masave bio-inxhinierike; duke kombinuar pyllëzimet me pritat malore.