Në hartën e identitetit kulturor shqiptar, një fenomen i theksuar dhe i shqetësueshëm është psikologjia e nënshtrimit kulturor dhe vetëkolonizimi estetik që e shoqëron atë. Ky proces, shpesh i padukshëm dhe i fshehur nën petkun e aspiratave për modernizim dhe progres, ka prodhuar një situatë ku shqiptari, në vend që të jetë bartës dhe krijues i kulturës së vet, shndërrohet në viktimë dhe zëvendësues pasiv i modeleve të huaja, duke humbur kështu lidhjen e thellë me vetveten kulturore.
Psikologjia e nënshtrimit kulturor manifestohet si një ndjenjë inferioriteti kolektiv ndaj kulturave perëndimore, e cila ushqehet nga një histori e gjatë dominimesh politike, ekonomike dhe kulturore. Në këtë kontekst, shqiptarët nuk janë thjesht konsumatorë pasivë të kulturave të tjera, por bëhen edhe bashkëpunëtorë në një proces të heshtur shterimi kulturore. Ata nënshkruajnë në heshtje marrëveshjen e vetëkolonizimit, duke imituar mënyrat, shijet dhe standardet e huaja, shpesh në dëm të elementeve autentike dhe origjinale të trashëgimisë së tyre.
Vetëkolonizimi estetik është një fenomen ku shqiptari, për të fituar një “status” modern dhe të pranueshëm ndërkombëtarisht, heq dorë nga estetika e tij tradicionale dhe e zëvendëson atë me forma, stile dhe modele që nuk i përkasin identitetit të tij kulturor. Vvetëkolonizim estetik është një koncept i zhvilluar kryesisht në studimet postkoloniale për të përcjellë procesin se si një popull ose një grup shoqëror fillon të imitojë dhe të internacionalizojë estetikën, shijet, dhe modelet kulturore të fuqive koloniale ose dominuese, duke lënë mënjanë apo devalvuar kulturën e vet autentike. Ky term është i lidhur me fenomenin më të gjerë të vetëkolonizimit, ku nënshtrimi dhe adoptimi i vlerave dhe normave të huaja bëhen pjesë e një procesi psikologjik dhe kulturor që çon në humbjen e vetëdijes dhe dinamikës autentike të një kulture vendase.
Ky “transformim estetik” nuk është vetëm një çështje estetike; ai është një shenjë e thellë e alienimit kulturor dhe psikologjik, një dëshmi e brendshme e tensionit midis dëshirës për integrim në botën globale dhe frikës nga vetja.
Kjo dukuri merr forma të ndryshme, duke filluar nga preferenca e paarsyeshme për produkte kulturore të huaja mbi ato vendore, deri te mosnjohja apo nënvlerësimi i historisë, gjuhës, dhe traditave që duhet të ishin themeli i ndërtimit të identitetit kolektiv. Shoqëria shqiptare, në këtë kuadër, shpesh nuk është thjesht viktimë e një “ndikimi” të jashtëm, por edhe e një kolonializmi të brendshëm që ushqehet nga mungesa e vetëdijes kritike dhe nga komplekset e inferioritetit.
Nga ana psikologjike, ky nënshtrim kulturor krijon një krizë identitare që përshkon të gjitha shtresat e shoqërisë shqiptare. Individët dhe grupet sociale ngatërrohen mes dëshirës për të qenë pjesë e botës moderne dhe frikës së të qenit të huaj në vetën e tyre. Kjo çon në një formë të fragmentimit psikologjik, ku identiteti i vërtetë kulturor hiqet në funksion të një identiteti të imituar.
Një kritikë e ashpër ndaj këtij fenomeni nuk mund të shmangë përgjegjësinë e klasës intelektuale dhe mediave shqiptare, të cilat shpesh kanë mbështetur dhe ushqyer këtë vetëkolonizim estetik. Duke glorifikuar çdo gjë që vjen nga jashtë dhe duke margjinalizuar çdo përpjekje për ruajtjen dhe promovimin e vlerave autentike kombëtare, ata kontribuojnë në përkeqësimin e situatës. Në vend që të jenë katalizatorë të vetëdijes kulturore, bëhen agjentë të nënshtrimit.
Shqiptarët nuk duhet të harrojnë: vetëm përmes afirmimit të kulturës autentike, përmes njohjes dhe vlerësimit të trashëgimisë historike, dhe përmes një rezistence të ndërgjegjshme ndaj modeleve të huaja të imponuara, mund të çlirohen nga ky nënshtrim psikologjik dhe të ndërtojnë një identitet kulturor që nuk është produkt i nënshtrimit, por i fuqizimit dhe vetëdijes së lartë në raport me identitetin kulturor kombëtar. /HEJZA