Artikulli i plotë nga “New York Times” përkthyer në shqip nga Dosja.al
BEOGRAD- Një të shtunë në mbrëmje në fillim të marsit 2021, presidenti i Serbisë, Aleksander Vuçiç, u shfaq në televizion drejtpërdrejt, i ulur në një tavolinë të gjatë prej druri dhe i rrethuar nga kryeministri dhe ministri i brendshëm i vendit. Vuçiç tha se kishte një njoftim të rëndësishëm për të bërë në lidhje me arrestimin e një bande të krimit përgjegjës për vrasje të shumta. Ministri i Brendshëm paralajmëroi shikuesit që të largonin fëmijët e tyre nga televizori. Një seri imazhesh u ndezën në ekranin pas tij: një kokë e prerë, një trup pa kokë, një bust. Vuçiç foli ngadalë, shpesh duke ndaluar dhe duke i ngulur sytë në tryezën përballë tij. Ai vlerësoi policinë dhe agjentët e inteligjencës që hetuan bandën. Ishte një prezantim tronditës, edhe në një vend si Serbia, ku shumë të rritur kanë kujtime të dhimbshme nga luftërat jugosllave të viteve 1990 dhe mizoritë e tyre. Por konferenca për shtyp ishte vetëm fillimi i një fushate zbulimesh të tmerrshme. Në javët pas arrestimit në shkurt, detaje të reja filluan të dalin në shtyp. Thuhej se banda i kishte joshur viktimat e saj në një “shtëpi tmerri” në një periferi të Beogradit, ku ata u torturuan, u copëtuan, e treteshin përmes një mulli mishi industrial dhe ndonjëherë i hidheshin në Danub.
Historia i tmerroi serbët, dhe jo vetëm për shkak të imazheve të tmerrshme. Kreu i bandës ishte një huligan trupmadh futbolli dhe trafikant kokaine i quajtur Veljko Belivuk, i mbiquajtur “Problemi”, tashmë një figurë e njohur në Beograd. Ai ishte akuzuar më parë për vrasje dhe një sërë krimesh të tjera të rënda, por kurrë nuk kaloi shumë kohë në burg. Ai u përfol se kishte marrëdhënie komode me policinë dhe shërbimet e inteligjencës serbe. Ai dhe njerëzit e tij ishin fotografuar në shoqërinë e njerëzve të fuqishëm, përfshirë djalin e presidentit, Danilo Vuçiç.
Pas konferencës për shtyp, Belivuk ofroi anën e tij të historisë në një seancë gjyqësore me dyer të mbyllura. Ai tha se banda e tij ishte organizuar “për nevojat dhe me urdhër të Aleksandër Vuçiçit”, sipas transkripteve të gjykatës. Ai përshkroi disa nga punët që banda pretendonte se kishte bërë për qeverinë, si frikësimi i rivalëve politikë dhe ndalimi i tifozëve që të këndonin kundër Vuçiçit në ndeshjet e futbollit – një shërbim i vlefshëm në një vend ku stadiumi mund të bëjë ose të prishë një president. Belivuk paralajmëroi se nëse Vuçiç “vazhdon procedurat e tij kundër meje”, ai do të kishte shumë më tepër për të thënë për kreun e shtetit.
Vuçiç kundërshtoi me zemërim çdo lidhje me vrasësit. Por ai dukej se e merrte personalisht çështjen Belivuk, duke pretenduar ndonjëherë se ishte një komplot kundër tij. Në një intervistë të çuditshme televizive disa muaj pas arrestimeve, ai pretendoi se njerëzit e Belivuk i kishin bërë viktimat e tyre në “qebap njerëzor” dhe ia kishin dërguar ato shefit të Belivuk, Radoje Zvicer. Duke parë në kamera dhe duke iu drejtuar Zvicerit, i cili është ende i lirë, Vuçiç i parashtoi një sfidë.
“Unë e ftoj atë të më vrasë. Nuk kam asnjë problem me këtë, sepse është më mirë të bëhesh mish i grirë se sa të lihen këta bastardë të sundojnë Serbinë,”-tha ai.
Me afrimin e gjyqit, filluan të dalin fakte në lidhje me lidhjet e gjata midis bandës dhe anëtarëve të ndryshëm të administratës së Vuçiçit, të cilët duket se e kanë monitoruar, ndihmuar dhe mbrojtur. Belivuk u duk, nganjëherë, si binjaku i errët i presidentit, një njeri që mishëron pjesën kriminale të një shteti që është bërë vazhdimisht më autokratik gjatë dekadës së fundit.
Vuçiç, i cili ka qenë president që nga viti 2017, ka thënë prej kohësh se ai dëshiron ta udhëheqë vendin e tij – ende ndër më të varfërit në Evropë – drejt prosperitetit dhe anëtarësimit më të madh në Bashkimin Evropian. Në të njëjtën kohë, ai ka zbrazur shumë nga institucionet demokratike të Serbisë dhe bandat e stilit mafioz shpesh duket se veprojnë pa u ndëshkuar.
Çështja Belivuk, me fjalë të tjera, nuk është thjesht një përrallë e zhurmshme për prerje koke dhe kokainë. Gangsterizmi që ka lulëzuar nën regjimin e Vuçiç, së bashku me kërcënimet periodike të Serbisë për të “mbrojtur” serbët etnikë gjetkë në rajon, përfundimisht mund të zbërthejë zgjidhjen që rivendosi paqen në Ballkan në vitin 1995. Evropianët janë shumë të vetëdijshëm për këtë, siç është edhe Vladimir Putin, që ka arsye të freskëta për t’i ndarë dhe shpërqendruar. Kremlini ka një histori të gjatë të mbështetjes së nacionalistëve serbë si sllavë – kjo falë luftës së Ukrainës – për të nxitur telashe në Ballkan.
Por rreziqet për Evropën janë më të thella se kaq: marka e shovinizmit etnik dhe demagogjisë së Vuçiçit i bën jehonë asaj të aleatit të tij Putin dhe përhapja e demokracisë joliberale – tashmë duke mbledhur forcë në pjesë të kontinentit – përbën një kërcënim të barabartë, ndoshta më ogurzi. Rasti Belivuk ka hapur një dritare drejt një të ardhmeje të zymtë të mundshme, në të cilën Vuçiç minon projektin evropian nga brenda, duke ndërtuar një shtet ku demokracia është një fasadë dhe bandat kriminale përdoren për të përhapur frikën. Kjo do të ishte mjaft shqetësuese më vete. Ndodh gjithashtu të jetë e njëjta taktikë e përdorur nga njerëzit që e futën Ballkanin në një luftë katastrofike tre dekada më parë.
Në kohën kur Belivuk bëri paraqitjen e tij të parë publike në sallën e gjyqit tetorin e kaluar, ai kishte fituar tashmë një lloj makabër të famshme, ngritja dhe rënia e tij kronike në një seri të pafundme tabloidësh. Ai u fut në dhomë me pranga, i veshur me një bluzë të bardhë polo dhe xhinse. Fytyra e tij ishte e butë dhe e rrumbullakosur. Pavarësisht nga përmasave të tij – ai është një burrë i madh me një bust masiv – ai dukej çuditërisht si një foshnjë me përmasa të mëdha, sikur një jetë plot me dhunë të mos i kishte lënë asnjë përshtypje. Ai dhe rreth 30 të pandehur të tjerë, kryesisht burra me tatuazhe dhe kokë të rruar, dukeshin çuditërisht të relaksuar, duke buzëqeshur dhe duke biseduar dhe duke i hedhur disa ofendime rastësore njëri-tjetrit. Ndoshta ata prisnin që ky gjyq të përfundonte siç kishin përfunduar shumica e tyre të mëparshëm, me gabime procedurale, prova të gabuara dhe lirim të parakohshëm.
Pas disa formaliteteve, një prokuror u ngrit për të lexuar aktakuzën. Kur ai përshkroi sesi Belivuk dhe “togeri” i tij goditën një viktimë “në qafë me sëpatë dhe ia prenë kokën”, ai u mërzit. Disa nga shokët e tij fjetën gjumë. Kur Belivuk doli nga kafazi për të bërë rrëfimin e tij, ai shtrëngoi foltoren me të dyja duart.
“Banda e tij, tha ai, ishte një projekt shtetëror që në fillimet e tyre.”
Ai recitoi disa nga shërbimet që kishte ofruar dhe madje përshkroi një takim që pretendonte se kishte pasur me Vuçiçin në një shtëpi private në Beograd, duke dhënë adresën e rrugës dhe numrin e banesës dhe emrin e pronarit. Ata u takuan atje vetëm një herë, shtoi ai, “sepse, siç tha shefi, nëse dikush na shihte ose na filmonte, nuk do të ishte mirë për të”.
Vuçiç i mohoi menjëherë akuzat dhe madje ofroi t’i diskutonte ato me hetuesit dhe t’i nënshtrohej një testi gënjeshtre. Ligjërisht, asnjë zyrtar i lartë nuk është paditur, madje shumë pak janë marrë në pyetje. Rëndësia e çështjes Belivuk qëndron diku tjetër. Mbështetja që Belivuk dhe miqtë e tij morën nga policia dhe ministria e brendshme gjatë dekadës së fundit është dokumentuar mjaft në dëshmitë e gjykatës, përgjimet telefonike dhe fotografitë. Sugjerimi se e gjithë kjo mund të kishte ndodhur pa dijeninë e Vuçiçit shkakton të qeshura në Beograd.
Para se Vuçiç të bëhej president, ai ishte kryeministër dhe një dekadë më parë ai riorganizoi shërbimet e sigurisë së Serbisë. Ai tani ushtron pothuajse kontroll total mbi pothuajse çdo aspekt të jetës publike. Nga Parlamenti, gjykatat, policia, biznesi, Vuçiç trajtohet me nderim. Në fakt, arrestimi i Belivuk dhe bandës së tij mund të jetë një nga vendimet e pakta kyçe të viteve të fundit që Vuçiç nuk i kontrolloi. Pjesa më e madhe e provave në këtë rast vjen nga një ekip zyrtarësh të policisë evropiane, të cilët u hasën me grupin rastësisht. Ata kaluan dy vjet duke u përpjekur të dekriptonin një aplikacion për mesazhe telefonike të quajtur Sky-EÇ, i cili ishte një mjet i preferuar i trafikantëve të kokainës në portet e kontejnerëve të Evropës Veriore. Kur më në fund hapën kodin, ata zbuluan shumë më tepër se një rrjet lokal kokaine. Me të paktën 70,000 përdorues, Sky doli të ishte një “Rossetta Stone” virtuale për botën e globalizuar të krimit të organizuar, me mesazhe grafike dhe fotografi që dridheshin nëpër eter në një grup marramendës gjuhësh dhe dialektesh.
“Është sikur të qëndronit jashtë një shtëpie në errësirë, dhe tani keni hyrë brenda dhe keni ndezur dritat,”- tha një zyrtar nga Europol, krahu i zbatimit të ligjit të Bashkimit Evropian. Sky nuk ishte aplikacioni i parë që u akuzua nga zbatimi i ligjit për furnizim të bosëve të drogës. Por ishte më popullorja dhe më e pacipa. Kompania, e themeluar nga një sipërmarrës i teknologjisë në Vankuver në vitin 2010, mburrej se kriptimi i saj me katër shtresa ishte i pathyeshëm; përfundimisht fitoi qindra miliona dollarë përpara se drejtuesit e saj të akuzoheshin në vitin 2021.
Pjesa më e madhe e provave të Sky rezultoi se ishin nga Ballkani, dhe veçanërisht nga Serbia.
Transmetimi i këtyre të dhënave ishte “shumë i ndjeshëm”, më tha një zyrtar i ministrisë së brendshme franceze, për shkak të shqetësimeve se mund të zbulohej. Edhe pse policia serbe në fund arrestoi Belivuk dhe bandën e tij, ata duket se e kanë bërë këtë me ngurrim. Ditë përpara arrestimit të tij, ai dhe ‘nëntogeri’ i tij u lejuan të largoheshin nga vendi për në Malin e Zi fqinj, një qendër tjetër për trafikun e drogës.
Autoritetet malazeze thanë se dështoi një përpjekje për t’i vrarë; një prokuror malazez tha për mediat lokale se “disa struktura sigurie” në Serbi fshiheshin pas komplotit, i cili mund të jetë konceptuar për të shmangur rrëmujën e një gjyqi. Gjatë 9 viteve në pushtet të Vuçiçit, huliganët serbë të futbollit – dhe bandat kriminale që mbivendosen me ta – janë përfshirë në politikën e paqëndrueshme etnike të rajonit dhe kanë ndihmuar në nxitjen e kryengritjeve serbe në vendet e tjera të Ballkanit. Disa prej tyre shprehin besnikëri ndaj Rusisë.
Disa serbë i janë bashkuar grupit paraushtarak Wagner, i cili ka historinë e vet të punësimit të kriminelëve dhe ka postuar video rekrutimi në gjuhën serbe për luftën në Ukrainë. Ndonëse Vuçiç e kritikoi qëllimin e grupit, Serbia mbetet midis Rusisë dhe Perëndimit. E gjithë kjo e vendos Vuçiçin në një pozitë me fuqi të jashtëzakonshme. Në një krizë, ai mund të vendosë nëse rajoni i Ballkanit do të vendoset drejt paqes apo do të kthehet në dhunë.
Rreziqet më të dukshme sot janë të përqendruara në Kosovë, një vend në jug të Serbisë që është etnikisht shqiptar, por që përmban ‘xhepa’ me shumicë serbe, veçanërisht në veri. Udhëheqësit e Serbisë mbeten thellësisht të pakënaqur për shkëputjen e Kosovës nga Serbia pas luftërave jugosllave të viteve 1990 dhe refuzojnë të njohin pavarësinë e saj, e cila u krijua ndërkombëtarisht në vitin 2008. Skenari që i mban natën zgjuar liderët e Evropës Perëndimore: Vuçiç, duke përmendur një kërcënim për minoriteti serb, dërgon trupa përtej kufirit dhe anekson veriun e Kosovës. Serbët gjetkë në rajon më pas ikin nga shtëpitë e tyre ose kërkojnë më shumë ndryshime kufijsh. Kjo mund të shënojë fundin e Marrëveshjes së Dejtonit, pakti i ndërmjetësuar nga diplomati amerikan Richard Holbrooke, i cili i dha fund luftimeve më të këqija në 1995 dhe rishikoi hartën e ish-Jugosllavisë. Mund të shkaktojë një luftë tjetër. Edhe pa dhunë, rënia e rendit të Dejtonit do të forconte politikën e solidaritetit etnik dhe autokracisë në të gjithë Ballkanin.
Një skenar tjetër përfshin fshehjen e qëllimeve të tij irredentiste nga Vuçiç derisa Serbia të jetë pranuar në BE. Ky skenar i “kalit të Trojës” ka fituar besim pjesërisht për shkak të kryeministrit joliberal të Hungarisë, Viktor Orban, një aleat i ngushtë i Vuçiçit, i cili ka lobuar me zell për pranimin e Serbisë. Ai duket se shpreson se Vuçiç mund të ndihmojë Hungarinë, një anëtare që nga viti 2004, të drejtojë klubin evropian në një drejtim më populist dhe më pak demokratik.
Për të gjitha këto arsye, rasti Belivuk ka qenë një rast i ndjeshëm për gazetarët. Më thanë para se të vija në Serbi se telefonatat e mia do të monitoroheshin, do të më ndiqnin, ndoshta edhe do të më ndalonin dhe do të më merrnin në pyetje. Gazetarët serbë që më dhanë këto paralajmërime janë ngacmuar dhe kërcënuar në mënyrë rutinore si nga kriminelët ashtu edhe nga B.I.A., agjencia e brendshme e inteligjencës serbe.
Zona gri mes shtetit dhe mafiozëve në Serbi është reale. Ai është gjithashtu i rrethuar nga mure të jashtme thashetheme dhe paranojë që e bëjnë më të vështirë punën e një gazetari. Duhet të kem folur me një duzinë serbë, djemtë, bashkëshortët apo fëmijët e të cilëve u vranë në rrethana të errëta. Shumica prej tyre nuk e kishin idenë se cilët ishin vrasësit, por kishin histori të hollësishme për të treguar për zyrtarë të korruptuar, baronë droge, pazare armësh dhe fotografi inkriminuese. Disa kishin punësuar detektivë privatë. Të gjithë dukeshin të bindur se e vërteta po ua mbahej qëllimisht. Megjithatë, disa nga njerëzit me të cilët fola, më fshihnin qartë gjërat nga unë. Kalova një orë duke folur me një të ve, burri i së cilës ishte mes trupave të vrarë në fotografitë që shoqëruan aktakuzën e bandës Belivuk. Ajo ishte e gjatë dhe me pamje të ashpër, me flokë të gjata të zeza.
Historia e saj ishte prekëse, por kur fillova të pyesja për prejardhjen kriminale të bashkëshortit të saj – përgjigjet e saj u kthyen të ftohta dhe njërrokëshe. Kisha ndjenjën se ajo mund të më kishte treguar një histori shumë më interesante nëse nuk do të ishte e shqetësuar për pasojat e bashkëpunimit të të shoqit dhe ndoshta dhe të saj. Vuçiç nuk është përgjegjës për këtë moçal frike dhe kriminaliteti endemik. Është pothuajse pjesë e peizazhit në Ballkan, aq sa vetë emri i rajonit është përdorur për shekuj nga të huajt si një lloj stenografi për urrejtjen dhe dhunën etnike – “një skenë e vendosur për trillerët ekzotikë të korrupsionit, vrasjeve të shpejta dhe krim i lehtë”, siç ka shkruar historiani Mark Mazower. Por Vuçiç ka dhuntinë e demagogut për t’u dhënë jetë stereotipeve poshtëruese. Ai e ka shfrytëzuar shkëlqyeshëm problemin mafioz të Serbisë, duke krijuar një mjedis në të cilin linja e paqartë midis krimit të organizuar dhe shtetit luan në avantazhin e tij.
Nuk është rastësi që edhe Vuçiç edhe Belivuk filluan aktivitetin e tyre me grupet e tifozëve të futbollit. Ndoshta më shumë se kudo tjetër, stadiumet e futbollit në Serbi janë vende për pushtet në formën e tij më të keqe, një grup rekrutimi për milicitë dhe kriminelët. Stadiumet ishin vendpushimi i nacionalizmit etnik që shkatërroi Jugosllavinë dhe ato emocione të dhunshme i dhanë formë Vuçiçit dhe bashkëkohësve të tij. Edhe sot, afrimi i një arene në një natë loje mund të ndihet si të ecësh në një stuhi rrufeje. Oficerët e policisë rreshtojnë bulevardet dhe ndërsa afrohesh, ka ekipe policie të militarizuara me parzmore dhe mburoja. Tifozët ndonjëherë këndojnë sharje që kujtojnë ato të përdorura gjatë fushatave të spastrimit etnik të viteve 1990. Besnikëria e ekipit merr një intensitet pothuajse fetar.
Shefi ekzekutiv i Yllit të Kuq të Beogradit, skuadrës më të njohur në Serbi, tha në mënyrë të famshme se Ylli i Kuq “nuk është vetëm një ekip futbolli, ai është një ideologji, një filozofi dhe një simbol kombëtar. Ylli i Kuq është rojtari i identitetit serb dhe besimit ortodoks”.
Tifozët e vdekur të futbollit vështrojnë nga muralet e pikturuara në të gjithë Beogradin, krahas pllakave, statujave dhe memorialeve të tjera që dëshmojnë statusin e tyre. Huliganët ishin ndër të parët që shkuan në luftë në fillim të viteve 1990 dhe ishin huliganët ata që siguruan muskujt e lëvizjes për të rrëzuar njeriun e fortë nacionalist Slobodan Millosheviç një dekadë më vonë. Që atëherë, politikanët serbë kanë frikë nga stadiumi dhe janë përpjekur të mbajnë huliganët në anën e tyre. Të flasësh me huliganët serbë nuk është e lehtë.
Disa janë të rrezikshëm.
Shumica e atyre që takova ishin të heshtur dhe të kujdesshëm, pa dyshim pjesërisht për shkak të rastit Belivuk. Pas dy javësh kërkimi, një koleg serb më ndihmoi të gjeja atë që kërkoja: një burrë që ishte rritur përkrah Vuçiçit në stadium dhe që ishte i gatshëm dhe i aftë të fliste për origjinën e tyre të përbashkët. Ai ishte një 46-vjeçar që ende i referohet vetes si huligan, megjithëse ka një grua dhe fëmijë dhe rrallëherë futet në zënka. U takuam në një lokal larg lagjes së tij, kështu që ai nuk do të njihej. Ai foli me kusht që të mos e identifikoj, ndaj do t’i referohem si B., iniciali i tij i parë. Ai ka një trup kompakt dhe një kokë të rruar, dhe ndërsa ecte nëpër lokal, vështrimi i tij ishte aq i drejtpërdrejtë dhe i patrembur, saqë pata një ndjenjë se po më ngarkonte. U ulëm dhe porositëm birra.
Ai fliste shpejt në anglisht, duke folur herë pas here edhe në serbisht kur nuk mund të gjente fjalën e duhur në gjuhën angleze.
B. më tha se stadiumi ishte një zonë e rrallë lirie dhe anonimiteti në shtetin komunist të Jugosllavisë të kontrolluar fort. Ishte gjithashtu një vend ku, nga fundi i viteve 1980, mund të shihje vendin duke u shpërbërë dita-ditës. Të rinjtë filluan të formojnë banda dhe të sillnin shkopinj bejsbolli në lojëra, duke adhuruar anëtarët e bandave të rrugës në filmin amerikan të vitit 1979 “The Warriors”.
Huliganët më të vjetër i thanë B. dhe miqve të tij që të gjenin një grup të ngjashëm të rinjsh që mbështesnin ekipin tjetër kryesor të Beogradit, Partizanin, dhe t’i sfidonin ata në luftime “për të parë se kush është trim dhe kush jo”. Të gjithë huliganët e rinj në tribunën veriore ishin nacionalistë të rinj, tha B., përfshirë Vuçiçin. Ndër thirrjet ishte “Serbi, jo Jugosllavi”. Pas një loje në vitin 1988, tha B., ai dhe grupi i tij dëgjuan për një përplasje mes serbëve dhe shqiptarëve etnikë. Ata shkuan “për të gjuajtur” shqiptarët në Beograd pas një loje, me shpresën se do të thyenin disa dyqane dhe t’u jepnin një mësim shqiptarëve. Ata përfunduan duke bërë sherr në rrugë.
“Presidenti Vuçiç ishte gjithashtu në këtë sherr. Dhe duhet t’ju them, nuk më pëlqen tani, por ai ishte trim, trim në luftë.”
(Zëdhënësit e Vuçiçit nuk iu përgjigjën kërkesave të përsëritura për koment.)
Vuçiç ka thënë se ai ishte në tribuna gjatë një përleshjeje legjendare të futbollit të vitit 1990, që ndonjëherë është përshkruar si fillimi i vërtetë i luftërave ballkanike. Ndodhi gjatë një ndeshjeje mes skuadrave të Yllit të Kuq dhe Dinamo Zagrebit dhe shpejt u shndërrua në një përleshje që përfshiu të gjithë stadiumin. Tifozët nga të dyja anët ishin qartësisht të përgatitur për një betejë: gurë ishin grumbulluar në stadium, gati për t’u hedhur. Dekada më vonë, mediat serbe publikuan foto të paqarta të ndeshjes në të cilat një i ri i dobët, i identifikuar si Vuçiç, shihet në turmë.
Në vitin 1990, dhuna po dilte jashtë kontrollit. Kishte mijëra vandalë të rinj që kërkonin telashe dhe, tha B., dikush duhej “të qetësonte atë grup, sepse Sllobodan Millosheviqi kishte frikë prej tyre”. Kështu që Millosheviçi, i cili ishte president i Jugosllavisë në atë kohë, zgjodhi një udhëheqës për huliganët. Kjo ishte hera e parë që një lider politik hyri në një marrëdhënie të tillë dhe krijoi një precedent që Vuçiç do të ndiqte më vonë.
Njeriu i Millosheviqit quhej Arkan. Ai kishte një fytyrë djaloshare me një buzëqeshje të brishtë që fshihte një prirje për tërbime të dhunshme. Diçka rreth tij kërkonte respekt. Arkani ishte një figurë e njohur e botës së krimit serb, i cili bëri emër me një sërë grabitjesh të guximshme bankash dhe arratisje nga burgu në të gjithë Evropën në vitet 1970 dhe 1980. Ai do të vazhdonte të bëhej një nga kriminelët më brutalë të luftës të dekadës së ardhshme. Fotografitë e grupit të tij paraushtarak, “Tigrat”, ndihmuan të kthenin opinionin perëndimor në mënyrë vendimtare kundër Serbisë. Në njërën prej tyre shihet një milic serb duke shkelmuar kokën e një boshnjake që po jepte shpirt.
“Kështu që Arkani mbledh liderët tanë, u dha atyre një rrogë të mirë që të gjithë të heshtnin,”- tha B..
“Dhe ai thoshte: ‘Mos u zini me njëri-tjetrin. Ne duhet të luftojmë për Serbinë tani. Do të ketë luftë.”
Nëse stadiumi i futbollit formësoi karakterin e Vuçiçit, lufta ishte vendi ku ai mësoi politikën. I sapo mbaruar shkollën juridike në vitin 1991, ai u bë nxënës pranë një politikani serb të ekstremit të djathtë të quajtur, Vojisllav Sheshel. Ishte në të njëjtin vit kur Sllovenia dhe Kroacia shpallën pavarësinë e tyre, duke shkaktuar konflikte të përhershme dhe brutale që do ta copëtonin Jugosllavinë në disa shtete. Shesheli, një ithtar i spastrimit etnik, ishte një i dobishëm për Millosheviçin, i cili mund ta tregonte atë si provë se disa serbë ishin edhe më ekstremë se ai. Partia Radikale e Sheshelj rekrutoi një milici që u bë e njohur për tërbimet e saj në Serbi, Bosnje dhe Kroacinë lindore, ku ata grabitën, torturuan, vranë dhe dëbuan civilë joserbë. Shesheli një herë tha se njerëzit e tij do të përdornin lugë të ndryshkur për t’u hequr sytë e armiqve të tyre, megjithëse më vonë ai pretendoi se ky ishte humor i zi. Ai përfundimisht u padit dhe u dënua për krime kundër njerëzimit nga gjykata e Kombeve të Bashkuara për krimet e luftës në Hagë.
Vuçiç ishte një mbështetës entuziast i partisë së Sheshelit dhe ai shpejt u bë anëtari më i ri i Parlamentit të Serbisë. Në vitin 1995, disa ditë pas masakrës së gati 8,000 myslimanëve boshnjakë rreth Srebrenicës, Vuçiç mbajti një fjalim në të cilin deklaroi: Nëse na bombardoni, nëse vrisni një serb, ne do të vrasim njëqind muslimanë. Edhe pse kanë kaluar dekada që nga ajo kohë, Vuçiç nuk ka kërkuar kurrë falje plotësisht për krimet e kryera në emër të Serbisë apo për retorikën e tij. Ai i ka trajtuar si heronj disa kriminelë të dënuar lufte në lirimin e tyre nga burgjet jashtë vendit.
Në vitin 1998, Vuçiç u bë ministër i informacionit të Millosheviçit, pozicioni i tij i parë i pushtetit. Ai kryesoi një goditje historike ndaj shtypit, duke vendosur gjoba të mëdha për organizatat që kritikonin qeverinë. Ishte fillimi i një preokupimi me median që do të ndihmonte në përcaktimin e karrierës politike të Vuçiçit.
Por nëse Millosheviçi dhe zëvendësi i tij ia dolën të zbusnin shtypin, ata po humbnin kontrollin e tyre mbi stadiumin. Shumë huliganë futbolli kishin luftuar në luftëra dhe kur u kthyen në shtëpi.
“Ata ndjenë se mund të ishin arbitra të identitetit kombëtar,”- më tha Ivan Dordeviç, një antropolog në Institutin e Etnografisë në Beograd, i cili shkroi disertacionin e tij mbi futbollin dhe nacionalizmi në Ballkan. B., kontakti im huligan, e tregon pak më ndryshe.
Në stadium, “erdhi një brez i ri dhe ata nuk dhanë një [shpjegim]” për pasuritë e Arkanit apo gruan e tij magjepsëse të pop-yllit, Ceca. Ata vendosën se ishin ngopur edhe me Millosheviçin, i cili e kishte çuar Serbinë në rrënim ekonomik dhe statusin e parisë në Evropë. Në stadiume, tifozët e futbollit brohoritën: Vrite veten, Sllobodan!
Huliganët u lidhën me opozitën politike dhe filluan të shërbenin si siguri informale gjatë protestave.
Momenti i madh ndodhi më 5 tetor 2000, kur një javë protestash në rrugë kulmoi me sulmin në Parlamentin serb, me huliganë në krye.
Millosheviçi dha dorëheqjen natën tjetër dhe për një moment të shkurtër serbët ishin të entuziazmuar. Në njohje të rolit që luajtën në përmbysjen e tij, disa huliganë u pastruan rekordet kriminale nga koalicioni fitues i Opozitës Demokratike.
“Asgjë në polici, asgjë në gjykata. Ne jemi të lirë. Ne jemi si engjëjt. Faqe e pastër,”-tha B..
Euforia shpejt u shua. Ekonomia e Serbisë ishte në rrënim dhe Bashkimi Evropian nuk ishte gati të shpëtonte një vend që shihet gjerësisht si një strofkë e kriminelëve të luftës.
Për Vuçiçin, rënia e Millosheviçit nënkuptonte një moment pasigurie të thellë për të ardhmen e tij politike. Vite më vonë, ai dha një intervistë të çuditshme që lë të kuptohet për ndjenjat e tij të zemërimit dhe ambiciet e penguara.
“Isha ulur në shtëpi dhe e shihja si një tragjedi për popullin serb. Më pas dola jashtë, disa të droguar më sulmuan, kështu që më duhej t’i rrahja. Ai i goditi të dy dhe i rrëzoi, tha ai. Por në një farë mënyre këta sulmues misterioz u ngritën dhe iu afruan përsëri, dhe ai i goditi për herë të dytë. U ktheva në shtëpi dhe e dija, natyrisht, se Serbia ishte në vite të kolapsit dhe shkatërrimit.”
Për shekuj me radhë, identiteti kombëtar i Serbisë është formësuar nga ndjenjat e humbjes dhe krenaria e plagosur. Serbia ra nën sundimin osman jo shumë kohë pas një beteje legjendare në 1389, një datë që ju e shihni të pikturuar me spërkatje në muret në të gjithë vendin.
Ajo nuk e rifitoi plotësisht pavarësinë e saj për gati 500 vjet. Këto ndjenja u rizgjuan gjatë viteve 1990, kur shumë serbë besonin se ata ishin portretizuar në mënyrë të padrejtë si zuzarët e një lufte civile. Ata gjithashtu u zemëruan thellësisht ndaj fushatës së bombardimeve të NATO-s të udhëhequr nga Amerika në vitin 1999 që detyroi ushtrinë serbe të largohej nga Kosova pasi u akuzua për spastrim etnik dhe vrasje. Ky dëbim i lejoi Kosovës, që dikur konsiderohej si një qendër e Serbisë, të bëhej e pavarur, një goditje tjetër për serbët. Vuçiç dhe Partia e tij Radikale u bënë bartësit standard të inatit të akumuluar të vendit të tyre. Në vitin 2007, Vuçiç udhëhoqi një grup protestuesish në mbështetje të Ratko Mlladiç, komandantit ushtarak i quajtur ndryshe edhe si “Kasapi i Ballkanit”. Një vit më vonë, kur lideri serb i Bosnjës gjatë kohës së luftës Radovan Karaxhiç u arrestua, Vuçiç u kthye në rrugë, duke u dhunuar nga policia.
Por diçka po ndryshonte.
Në vitin 2008, hulumtimi i opinionit publik tregoi se shumica e anëtarëve të partisë së Vuçiçit dëshironin që Serbia të anëtarësohej në Bashkimin Evropian. Vuçiç ndihmoi në themelimin e një blloku të ri, Partinë Progresive Serbe. Kritikët e përqeshnin atë si e njëjta parti e vjetër me një pamje tjetër. Megjithatë, katër vjet pas themelimit të tij, koalicioni i Vuçiçit fitoi një mori vendesh në Parlament.
Partia e tij kishte luajtur me shkathtësi politikën serbe, duke premtuar prosperitet, qeverisje më të pastër dhe anëtarsimin në BE. Vuçiç ishte shumë i vogël për t’u bërë kryeministër, por ai fitoi kontroll mbi partinë. Atij iu dha gjithashtu autoritet mbi të gjitha armët e shërbimeve të sigurisë. Ai zëvendësoi drejtuesit kryesorë të departamenteve me besnikë.
Vuçiç shpejt filloi të stilohej si një luftëtar kundër korrupsionit. Ai urdhëroi një seri arrestimesh dhe mediat e quajtën atë “Eliot Ness i Serbisë”. Ndërsa disa ishin objektiva legjitime, më shumë se 100 nga të arrestuarit ishin zyrtarë të Partisë Demokratike që sapo ishin rrëzuar në zgjedhje. Kritikët e dënuan masën si zgjidhje politike. Por fushata kundër korrupsionit ishte e popullarizuar në publik dhe veçanërisht me anëtarësimin e Partisë Progresive, e cila u anua te serbët më të vjetër dhe më pak të arsimuar. Vlerësimet e partisë u rritën. Njerëzit donin të fajësonin diçka dhe Vuçiq ua kishte dhënë. Ndër kriminelët që Vuçiç mburrej se i kishte vënë pas hekurave ishte Darko Sariç, bosi më i fuqishëm i drogës në rajonin e Ballkanit.
Sariç, “Mbreti i Kokainës”, drejtonte një rrjet global kontrabande dhe u padit në mungesë pas një hetimi shumëvjeçar që përfshinte Administratën Amerikane të Zbatimit të Drogës. Vuçiç, i cili sapo kishte fituar zgjedhjet parlamentare të vitit 2014 dhe do të bëhej kryeministri i ri i vendit, e quajti arrestimin një triumf për zbatimin e ligjit serb. Sariç, i cili ishte kthyer vullnetarisht në Serbi dhe ishte dorëzuar në polici, kishte një këndvështrim tjetër. Kryegjyqtari në këtë rast më tha se e kishte pyetur Sariçin në gjykatë se pse zgjodhi të dorëzohej. Sariç, kujton gjykatësi, u përgjigj se ndihej më i sigurt në Serbi nën qeverinë e re të udhëhequr nga Vuçiç.
Ashtu si Vuçiq, Belivuk u formua nga lufta në Bosnje, megjithëse ishte shumë i ri për të luajtur ndonjë rol në të. Një mëngjes në fund të dimrit të vitit 1995, kur lufta ishte në kulmin e saj, një shpërthim ndodhi në shtëpinë e familjes Belivuk në Beograd, duke vrarë tre persona. Inspektori i mjekësisë ligjore në vendin e ngjarjes atë ditë ishte një burrë i quajtur Caslav Ristiç, tashmë një veteran.
Kur e takova në Beograd, ai ishte një pensionist 63 vjeç, me fytyrë të kuqërremtë, flokë të bardhë të holluar dhe një sjellje të ashpër.
Ai kishte sjellë copa gazetash të zverdhura në lidhje me shpërthimin, së bashku me fotot e tij Polaroid nga vendi i krimit.
Babai i Belivuk ishte një veteran që sillte armë në shtëpi nga lufta; ai mbante dy granata në një sirtar kuzhine. Ai kishte qenë në depresion dhe pasi debatoi me gruan e tij, ai u largua dhe ndezi të dyja granatat, me sa duket kishte për qëllim vetëm të vriste veten.
Gruaja dhe vjehrra e tij ishin dëm kolateral. Më pas, 9-vjeçari Belivuk “duhej të kalonte nëpër korridor, mbi trupat e pajetë, në shtëpinë e fqinjit”. (Të vetmet lëndime të dukshme që kishte ishin disa prerje.)
Ristiç më tha se ishte një rast i pazakontë, por vetëm sepse babai kishte vrarë veten me dy granata.
“Zakonisht ata përdornin vetëm një,”- tha ai.
Belivuk u rrit dhe u bë një mashtrues në klubet e natës në Beograd. Në fillim të viteve 2000, Serbia po luftonte me trashëgiminë toksike të Millosheviçit, i cili kishte fuqizuar një klasë kriminale si një mjet për të shmangur sanksionet e kohës së luftës të vendosura ndaj ekonomisë së Serbisë. Në krye, mafiozët u përplasën me shefat e inteligjencës së vendit për të mbrojtur fluksin e tyre të parave. Ata ishin aq të fuqishëm sa në vitin 2003 vranë kryeministrin reformator të vendit, Zoran Gjinxhiç, i cili kishte kërcënuar me goditje. Në fund ishin banditë si Belivuk, këmbësorë në tregtinë në rritje të kokainës.
Belivuk mund të kishte mbetur një bandit i vogël, nëse jeta e tij nuk do ndërthurej me ngritjen e Aleksandër Vuçiçit. Rreth vitit 2012, ndërsa Vuçiç po fitonte kontrollin mbi agjencitë e sigurisë së vendit, një grup i ri huliganësh u shfaq në stadiumin e Partizanit të Beogradit dhe Belivuk iu kërkua të bashkohej. Shumica e lojaliteteve të futbollit janë të përjetshme në Serbi, por drejtuesit e grupit të ri përbëheshin kryesisht nga njerëz pa lidhje të mëparshme me Partizanin. Emri i grupit, jeniçerët, ishte një pranim dinak i këtij fakti: jeniçerët ishin një forcë ushtarake elitare osmane e përbërë kryesisht nga djem të marrë nga familjet e tyre të krishtera dhe të formuar në vrasës të pamëshirshëm për shtetin osman. Aty ku huliganët e mëparshëm kishin mbështetje joformale dhe të rastësishme nga Policia, kryesisht për shitjen e drogës, lidhjet e këtij grupi të ri me shtetin ishin të drejtpërdrejta dhe politike. Emri i udhëheqësit të saj të parë do të shfaqej më vonë në shënimet e shkruara me dorë të një zyrtari të zbatimit të ligjit krahas etiketës “projekt shtetëror”, në prova të zbuluara nga gazetarët hetues serbë.
Belivuk dhe shefi i tij i ri – një huligan tjetër i quajtur Aleksandar Stankoviç, i njohur si “Mute” – shpejt filluan të bashkëpunojnë ngushtë me klientët e tyre në ministrinë e brendshme. Marrëdhënia u ekspozua në një seri fotografish dhe shkëmbimesh tekstesh që u shfaqën në një proces gjyqësor vite më vonë. Në një nga shkëmbimet, Belivuk theksoi besnikërinë e tij dhe një zyrtar i Ministrisë së Brendshme i ktheu një mesazh: Ajo e di. Shefi e di. Shefi i madh e di.
Tekstet nuk detajojnë se për kë fliste, por eprori i ministrit ishte një grua. Vuçiç atëherë ishte kryeministër dhe shef i sigurimit.
Belivuk më vonë do të pretendonte në gjykatë se jeniçerët ndihmuan në realizimin e një rrënimi të pacipë në qendër të Beogradit që hapi rrugën për një projekt ujore që një nga aleatët e Vuçiçit ndërmjetësoi me liderin e Emirateve të Bashkuara Arabe. Ai rast, në të cilin dhjetëra persona të maskuar përdorën buldozerë për të shkatërruar një rrugë plot me ndërtesa që ishin në rrugën e projektit, mbetet i pazbardhur.
Çuditërisht, jeniçerët gjithashtu duket se kanë ndihmuar në sigurimin e paradës së homoseksualëve për Vuçiçin. Ishte pak jashtë karakterit për huliganët, një turmë jashtëzakonisht homofobike që e kishte kthyer rastin në një përleshje të përgjakshme në vitet e kaluara. Por Vuçiç me sa duket mendoi se dhuna po bëhej pengesë për aplikimin e Serbisë për t’u anëtarësuar në BE. Sipas B., i cili nuk ishte vetë i pranishëm, Vuçiç organizoi një takim me dyer të mbyllura me një grup liderësh huliganësh, duke mbajtur në dorë një pako të trashë dosjesh dhe duke u premtuar atyre se çdo akuzë e mëparshme penale kundër tyre do të pezullohej nëse ata mbanin paqe gjatë ngjarjeve të “gay-pride”. Pas kësaj, paradat shkuan pa probleme.
Nuk isha në gjendje të konfirmoja se Vuçiç kishte mbajtur ndonjëherë një takim të tillë.
(Vuçiç rrallë jep intervista në media të huaja dhe zëdhënësit e tij nuk iu përgjigjën kërkesave të mia për një të tillë.)
Por Stankoviç – shefi i Belivuk – duket se i janë pezulluar çështjet. Kur u bë kreu i bandës, tashmë ishte dënuar me pesë vjet burg për trafik droge dhe armëmbajtje pa leje. Në vitet në vijim, dënimi u shty një duzinë herë për pretendime të rreme mjekësore, duke përdorur formularët e mjekëve që më vonë rezultuan të falsifikuara, sipas dokumenteve të zbuluara nga Vreme, një e përjavshme e Beogradit.
Menjëherë pas kësaj, Vuçiç u pyet gjatë një interviste nëse ai planifikonte të bënte diçka për dënimin e dhunës huligane. Ai u përgjigj se i mungonte fuqia për ta bërë këtë, sepse nuk kishte “konsensus të përgjithshëm shoqëror” për këtë çështje. Deklarata u harrua mes vorbullës së vazhdueshme të krizave reale dhe të prodhuara në Serbi.
Ndërsa konsolidonte pushtetin, Vuçiç e riformësoi vazhdimisht Serbinë në një autokraci. Në vitin 2019, organizata jofitimprurëse Freedom House uli Serbinë në vlerësimin e saj vjetor të demokracive nga të lira në pjesërisht të lira, duke përmendur politizimin e gjyqësorit dhe institucioneve të tjera dhe zgjedhjet e mbushura me ngacmime dhe ryshfet. Megjithatë, aplikimi i Serbisë për t’u anëtarësuar në BE, është qarkulluar me qetësi, sikur burokratët në Bruksel nuk e kanë vënë re se Vuçiç po lëviz në drejtimin e gabuar.
Një levë e rëndësishme e pushtetit për Vuçiçin janë mediat. Ai ka përdorur kompaninë shtetërore të telekomunikacionit për të blerë stacione televizive lokale dhe aleatët e tij drejtojnë një treshe organizatash mediatike që ndjekin paturpësisht linjën e Partisë Progresive dhe i japin kohë të bollshme transmetimit vetë Vuçiçit. Këto përfshijnë një rrjet televiziv të quajtur Pink që është i specializuar në shfaqjet e mrekullueshme të bisedave dhe TV realitet. Por më i paturpshmi është Informer.
Në fillim të vitit 2017, Vuçiç njoftoi se do të kandidonte për president. Fushata që pasoi ishte e mbushur me akuza për frikësim të votuesve, me disa punonjës publikë që thanë se u bë presion për të mbështetur partinë në pushtet, sipas një raporti nga Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë. Mbulimi mediatik u dominua nga organet e partisë, të cilat ndotën rivalët e Vuçiqit. Ai mori 120 herë mbulimin e dy kandidatëve kryesorë të opozitës së bashku, sipas Birodi, një grup i pavarur kërkimor.
Vuçiç fitoi presidencën me një diferencë të konsiderueshme. Me partinë e tij që dominonte Parlamentin, ai tani kontrollonte çdo degë të qeverisë dhe ishte në gjendje të zgjidhte pasardhësin e tij si kryeministër, një lëvizje që bëri krahasime me Putinin, i cili në vitin 2008 vendosi Dmitri Medvedev në karrigen e presidentit për të ofruar një mirazh të rendit demokratik në Rusia. Gjatë ceremonisë së inaugurimit të Vuçiçit, huliganë, duke përfshirë një anëtar të jeniçerëve, ndihmuan për të grumbulluar dhe larguar protestuesit. Stili qeverisës i Vuçiçit po bëhej më haptazi autoritar, me shfaqje publike sikofante të besnikërisë nga aleatët e tij.
Në të njëjtën kohë, Vuçiç u bë më i hapur në miqësinë e tij me liderët autoritarë të Rusisë, Hungarisë dhe Kinës. Pavarësisht gjithë këtyre shenjave, liderët evropianë vazhduan ta përshëndesin ngrohtësisht, duke bërë investime dhe duke mos dhënë asnjë tregues se Serbia ishte rrezik për BE.
(Në vitin 2020, BE-ja i dhuroi Serbisë rreth 300 milionë euro)
Arsyeja nuk ishte sekret: statusi i Kosovës është ende i pazgjidhur. Evropianët i lidhnin shpresat e tyre te Vuçiç për të mbikëqyrur një zgjidhje.
“Ai është shumë i fuqishëm, dikush që mund t’i bëjë gjërat nëse dëshiron. Ai mund të jetë personi që do të japë përparim thelbësor në Kosovë,” më tha një diplomat gjerman.
Vuçiç dërgoi sinjale qetësuese për evropianët, por ai kishte mesazhe të tjera për bazën e tij konservatore dhe për nacionalistët serbë që ai mbështet në Bosnje, Kosovë dhe Mal të Zi.
(Ai e ndan këtë gjuhë sfiduese me Putinin, i cili ka pohuar vazhdimisht kundërshtimin e tij ndaj pavarësisë së Kosovës.)
Këto mesazhe shpesh jepen nga Aleksandar Vulin, ministri i brendshëm, i cili ankohet rregullisht se serbët etnikë në vendet e tjera të Ballkanit po keqtrajtohen. Vulin dhe nacionalistët e tjerë lënë të kuptohet se qëllimi i tyre i vërtetë është një Serbi e Madhe – e njëjta ëndërr që ndihmoi ta çonte Ballkanin në luftë në 1991.
Bandat kanë rolin e tyre për të luajtur. Kosova e Veriut, me popullsinë e saj kryesisht serbe, është nominalisht nën kontrollin e qeverisë kombëtare në Prishtinë. Në realitet, ajo dominohet nga grupet e krimit të organizuar që shihen gjerësisht si aleatë të partisë së Vuçiqit dhe janë akuzuar nga Departamenti i Thesarit i SHBA-së për komplot me zyrtarët serbë të sigurimit për kontrabandë. Kjo i jep Vuçiçit një levë të rëndësishme për të ulur ose ulur tensionet rajonale.
Por si mjete të shtetit, mafiozët mund të jenë jo të besueshëm.
Shenja e parë e telasheve të vërteta në marrëdhëniet e administratës së Vuçiçit me huliganët erdhi natën e 13 tetorit 2016. Belivuk sapo kishte lënë palestrën e tij në Beograd së bashku me shefin e tij, Stankoviç, kur një ekip vrasësish kaloi me shpejtësi me një Audi të zi dhe hapi zjarr me kallashnikov. Ndërsa Belivuk u përkul pas një makine, personat e armatosur u larguan me shpejtësi, duke lënë të vdekur Stankoviç.
Skena e krimit u mbush shpejt nga policia, sipas një historie të dokumentuar me përpikmëri të publikuar vjeshtën e kaluar në Vreme. Një nga oficerët, në telefon me shefin e tij, bërtiti: “Kush është Belivuk?” Kur Belivuk u përgjigj, oficeri tha, me sa duket duke iu referuar eprorit të tij, “kthehuni në strehë.”
Banda kishte një drejtues të ri.