Gjatë muajit shtator u formua Korp Armata XIII e UNÇJ me 4 divizione, e cila në gjysmën e parë të tetorit, së bashku me njësitë e Ushtrisë II bullgare, u përplas me forcat ushtarake gjermane. Në këtë sektor, përkrah gjermanëve luftonin edhe forcat nacionaliste shqiptare të udhëhequra nga Lidhja e Dytë e Prizrenit. Lufta e tyre nuk synonte të përjetësonte sundimin ose të ndihmonte gjermanët, por të mbrojtë kufijtë etnikë të Shqipërisë. Deri në këtë kohë, këto forca kishin zhvilluar luftime të ashpra për tre muaj radhazi në sektorin Shkup–Kumanovë–Merdarë–Kikë, sidomos në Prapashticë. Ato u përqendruan kryesisht në atë drejtim, nga pritej depërtimi i njësive serbe në Kosovë. Luftime të ashpra u zhvilluan sidomos prej datës 15 deri më 22 tetor, kur forcat serbo-bullgare arritën në vijën Orllan–Brainë–Lisicë–Hajkobillë. Ndërkaq, prej 4 deri më 12 nëntor 1944, forcat vullnetare u përfshinë në përplasje me formacionet serbe në sektorin e Karadakut Verior, prej Bujanovcit deri në afërsi të Gjilanit.
Luftimet ndërmjet forcave të qëndresës shqiptare në Kosovën Lindore dhe njësive serbe e bullgare zgjatën deri më 14 nëntor 1944. Sulmuesit serbo-bullgarë kishin shumë ushtarë të përgatitur dhe të armatosur, madje edhe me topa e tanke, ndërsa në anën tjetër numri i mbrojtësve shqiptarë ishte disa herë më i vogël. Për më tepër, shqiptarët ishin të papërgatitur dhe të armatosur dobët (kishte raste kur luftonin edhe me sëpata), por luftuan me vendosmëri. Përleshjet më të ashpra u zhvilluan në Gurin e Zi, Tanushec, Nesalcë dhe sidomos në përroin e Raincës, ku u shpartallua pothuajse një brigadë bullgare. Edhe mbrojtësit e Sopotit më 27 tetor 1944 vranë 74 ushtarë bullgarë. Të tërbuar nga këto humbje, repartet bullgare në këtë fshat pushkatuan 68 veta. Ekzekutimet e të tjerëve u ndalën vetëm falë ndërhyrjes së Abdullah Krashnicës, veprimtar i LNÇ në Preshevë dhe të Rexhep Gerës.
Formacionet bullgare–serbe pësojnë humbje të ndjeshme edhe gjatë luftimeve për pushtimin e fshatrave Runicë, Miratofcë, Muçibabë e Llojan. Partizanët serbë pushkatuan dhjetëra vetë në këto zona dhe dogjën shumë shtëpi me 3–4 fëmijë të vegjël brenda. Më në fund, falë forcave të mëdha ushtarake dhe armatimit të bollshëm, bullgarët hynë në Preshevë më 14 nëntor 1944, kurse forcat serbe e malazeze, të shoqëruara nga maqedonasit, e ripushtuan këtë lokalitet më 16 nëntor 1944.
Në anën e Llapit dhe Shalës kundër forcave të UNÇJ luftuan repartet e Regjimentit IV të Ushtrisë Shqiptare, pjesë të Divizionit të 21-të “Skënderbeu” dhe Batalioni i Rinisë për Mbrojtjen e Kosovës. Përballë forcave gjermane dhe shqiptare në rajonin e Orllanit dhe Podujevës ishin njësitë e Ushtrisë II bullgare, Brigada V e UNÇJ dhe AP të Kosovës e Metohisë, dhe Brigadat XI dhe XIII të Divizionit të 24-t të ushtrisë serbe. Luftime të ashpra u zhvilluan sidomos prej 15 deri më 25 tetor, kur forcat serbo-bullgare arritën në atë vijë Orllan–Brainë–Lisicë–Hajkobillë.
Brigada XXV e Divizionit të 20-të të Kavaleri së Ushtrisë II bullgare, e ardhur nga Bujanovci, hyri në Gjilan më 16 nëntor. Pas saj depërtuan edhe forcat serbe; Brigada XXV e Divizionit të 46-të serb dhe Brigada III e Kosovës, të cilat sapo hynë në qytet filluan plaçkitjet e shtëpive dhe vrasjet ndaj shqiptarëve. Njësitë e Brigadës II të UNÇJ dhe AP të Kosovës e Metohisë dhe njësitë e Ushtrisë II bullgare pushtuan Ferizajn më 17 nëntor, në operacione ku mori pjesë edhe Batalioni i Rakoshit me 250 luftëtarë. Po atë periudhë, në Siriniq depërtuan njësitë e Brigadës II të Kosovës. Lipjani u ripushtua më 18 nëntor nga forcat e Brigadës XXV serbe. Më 19 nëntor 1944, njësitë e Ushtrisë II bullgare, së bashku me Brigadën XIV të Divizionit të 46-të të Truparmatës XIII serbe dhe Brigadës V kosovare, morën Prishtinën. Më 20 nëntor, Brigada VIII e Divizionit të 22-të bullgar dhe repartet e Divizionit IV bullgar të Këmbësorisë, pas luftimeve dyditëshe në brigun e majtë të lumit Kaçanoll, ripushtuan Vushtrinë, ndërsa më 22 nëntor njësitë e Brigadës XII të Divizionit të 22-të dëbuan forcat gjermane nga Trepça. Mitrovica dhe Zveçani u pushtuan nga forcat e Divizionit të 22-të serb dhe nga brigada tankiste bullgare më 23 nëntor 1944. Kështu, në fund të nëntorit 1944 i gjithë territori i Kosovës u konsiderua i çliruar nga forcat gjermane dhe njëkohësisht i ripushtuar nga forcat partizane jugosllave, të ndihmuara nga UNÇSH dhe Ushtria Bullgare e Frontit Patriotik.
Për pjesën e Operacioneve kundër forcave atdhetare shqiptare dhe veprimeve në Drenicë:
Operacionet kundër forcave atdhetare shqiptare – goditja në Drenicë
Veprimet antishqiptare të formacioneve jugosllave kishin shtuar pasigurinë për popullsinë shqiptare në Kosovë dhe viset e tjera. Acarimi arriti kulmin në Ferizaj e rrethinë, ku kuadrot serbe të Brigadës II kosovare dhe OZN-as kryen krime arbitrare, saqë populli u organizua në vetëmbrojtje. Shtabi Kryesor i Kosovës, për të përballuar situatën, thirri në ndihmë Brigadën XXV të UNÇSH. Ajo arriti shpejt nga Gjakova e Rahoveci dhe më 2 dhjetor 1944 mori Ferizajn nga Brigada II kosovare. Kur mësuan për ardhjen e kësaj brigade, forcat shqiptare që e kishin rrethuar qytetin u tërhoqën drejt maleve pa luftë. Populli i Ferizajt i priti brigadierët me gëzim, por plot hidhërim. Disa ditë më parë, kuadrot serbe kishin vrarë shumë njerëz të pafajshëm, të cilët u gjetën trupat e pajetë të shpërndarë në qytet e rrethina.
Gjatë qëndrimit në Ferizaj e fshatra, popullsia u kthye në shtëpi, por frika nga një rikthim i gjenocidit ishte e madhe. Banorët e fshatrave të largëta dërguan përfaqësues që kërkonin që brigadierët të mos largoheshin. Rreth 200 qytetarë dhe fshatarë nga frika u bashkuan me Brigadën XXV, ndërsa të tjerë me dyshim u rreshtuan në brigadat kosovare.
Shtabi Operativ i Kosovës e vlerësoi gjendjen e Drenicës si “shumë të vështirë” me “baza shumë të forta reaksioni” – krahinë që konsiderohej “qendër reaksioni”. Si grupimi më i madh paraqitej ai me rreth 700 veta, me grupe të tjera të armatosura. Për të goditur këtë reaksion, u kërkua ndihma e formacioneve të UNÇSH dhe Divizionit 46 të UNÇJ, që përfshinte pothuajse gjithë Kosovën. Të gjashtë batalionet e Brigadës V vepruan në zonë e dhanë porosi për sjellje shembullore ndaj popullsisë dhe për të mos bërë djegie pa leje. Në urdhër ishte arrestimi i “krerëve të reaksionit” si Ferhat Draga, Ibrahim Lutfiu, Tefik Bektashi, Bajram Gashi dhe të tjerë. Repartet shqiptare morën komanda për të shpartalluar forcat reaksionare, për të çarmatosur të dyshuarit dhe për të djegur shtëpitë e “tradhëtarëve që rezistojnë”343.
Në Drenicë, popullsia ishte shqetësuar, por mbi të gjitha nga rizgjerimi i sundimit serb dhe propaganda jugosllave që e portretizonte Drenicën si bazë reaksioni. Lajmet për terrorin e ushtrisë jugosllave i detyruan njerëzit të strehoheshin në pyje. Repartet e UNÇSH ushtruan ndikim për qetësim, ndërsa zbatuan likuidimin e bashkëpunëtorëve, me mirëbesimin e popullsisë. Gjatë operacionit vepruan në çdo fshat, nga Leskovci, Gradica, Gllanasellë deri në Vuçitrn dhe Biçuk. Në disa përplasje me forcat e Mehmet Gradicës u vranë 6 partizanë dhe u arrestuan 11 veta që iu dorëzuan OZN-së për Mitrovicë. Batalioni II i Brigadës V kreu sulm në katundin Halinoviç më 22 dhjetor kundër 500 nacionalistëve, me viktima nga të dyja palët. U raportua për vrasje, terror dhe djegie shtëpish. Këto ndodhnin në kohën kur në Kosovë nuk kishte më gjermanë, të cilët ishin larguar që në nëntor.
Qëndrimi ndaj UNÇSH në Drenicë, mobilizimi i vullnetarëve me imponim, dhe ndihma popullore nuk duket se sinjalizon mbështetje të plotë për Lëvizjen Nacionalçlirimtare shqiptare. Raportet e shtabeve thanë se “populli i Çikatovës dhe Gllanasellës nuk qëndron mirë” dhe ai i Gradicës ishte “reaksionar”.
Muhamet Shatri, “Historia e Popullit Shqiptar vellimi 4 (1939-1945)”