Nga Michael Maalouf
Në dy vitet e fundit, Lindja e Mesme ka përjetuar ndryshime të thella politike, të cilat, sipas shumicës së vëzhguesve, do të vizatojnë një realitet krejtësisht të ri për rajonin. Në planin më të gjerë gjeopolitik, “Boshti i Rezistencës” (AoR), i udhëhequr nga Irani, ka pësuar një sërë goditjesh serioze: dobësimin e forcës ushtarake të Hamasit në Gaza; luftën e verës 2024 midis Hezbollahut dhe Izraelit, e cila solli shkatërrim të madh në Liban; rrëzimin befasues të regjimit të Asadit në Siri në fund të vitit 2024; dhe së fundmi, konfliktin izraelito-iranian të qershorit 2025. Ky i fundit zgjati 12 ditë dhe i shkaktoi Iranit humbje të mëdha infrastrukturore, 1,100 viktima dhe eliminimin e disa prej drejtuesve ushtarakë dhe shkencëtarëve më të rëndësishëm.
Këto zhvillime kanë dobësuar në mënyrë të dukshme Boshtin e Rezistencës dhe kanë vënë në pikëpyetje mbijetesën e regjimit iranian. Megjithatë, fakti që Irani vazhdon të mbajë gjallë rrjetet e tij paramilitare në Irak, Jemen dhe Liban tregon se ekzistenca e tij nuk është e kërcënuar në mënyrë të menjëhershme, siç pretendojnë disa analistë politikë.
Në këtë situatë të paqëndrueshme rajonale, vëmendja duhet përqendruar te vetë Irani – nyja kryesore e Boshtit të Rezistencës – pasi gjendja e tij e brendshme përbën çelësin për të kuptuar perspektivën e ardhshme. Një nga sfidat më të mprehta që po përjeton vendi është kriza e thellë ekonomike.
Riali iranian po zhvlerësohet vazhdimisht. Për të përballuar këtë, qeveria ka miratuar një projektligj që parashikon heqjen e katër zerove nga vlera e monedhës dhe ridenominimin e saj. Sipas planit, rial i ri do të barazohet me 10,000 rialët aktualë, ndërsa do të rikthehet edhe “Qirani”, një njësi që e ndan rialin e ri në 100 pjesë. Por ekonomistët e konsiderojnë këtë një hap simbolik dhe jo zgjidhje reale, pasi nuk ka fuqi të ndalojë inflacionin, i cili për vitin 2025 parashikohet të kalojë 35%. Për të dalë nga kriza, nevojiten reforma të thella strukturore dhe një klimë politike më e favorshme. Por këto mbeten të vështira për shkak të tensioneve të vazhdueshme me SHBA-në dhe Izraelin, si dhe për shkak të ngecjes së bisedimeve për marrëveshjen bërthamore.
Parashikimet ekonomike janë të zymta. Rritja e PBB-së, që në vitin 2024 ishte rreth 3.4%, pritet të bjerë në vetëm 0.3% në vitin 2025, sipas të dhënave të FMN-së. Në vlerë nominale, ekonomia iraniane do të tkurret nga 401 miliardë dollarë në vitin 2024 në 341 miliardë dollarë në 2025, një reduktim prej rreth 60 miliardë dollarësh.
Ndërkohë, papunësia është në rritje. Të dhënat e FMN-së tregojnë se nga 7.7% në vitin 2024, ajo do të arrijë në 9.5% gjatë vitit 2025. Situata është veçanërisht shqetësuese për të rinjtë: për grupmoshën 18–35 vjeç, papunësia arrin 15%, ndërsa për moshën 15–24 vjeç arrin deri në 20%. Në tërësi, vetëm 41% e popullsisë në moshë pune merr pjesë në tregun e punës, një tregues që reflekton dobësitë strukturore të ekonomisë.
Edhe ata që kanë punë përballen me vështirësi të mëdha. Rritja e pagës minimale me 35%, në rreth 1.1 milion rialë (137–186 dollarë), nuk ka mjaftuar për të përballuar inflacionin. Sot kjo shumë mbulon vetëm një të katërtën e shpenzimeve bazë të një familjeje, ndërkohë që më herët mbulonte gjysmën. Inflacioni i ushqimeve është bërë një barrë e rëndë dhe një shkak serioz pakënaqësie.
Bilanci tregtar gjithashtu po përkeqësohet. FMN parashikon se eksportet do të bien me 5%, ndërsa importet me 9.6% në vitin 2025, si pasojë e sanksioneve dhe tkurrjes së ekonomisë. Megjithatë, pritet që vendi të mbajë një suficit të llogarisë korrente prej 3 miliardë dollarësh – shumë më i ulët se 10.9 miliardë dollarët e vitit 2024.
Në përfundim, nuk ka një përgjigje të prerë për pyetjen nëse regjimi iranian do të shembet. Kolapsi i një regjimi është gjithmonë rezultat i faktorëve të shumtë, të brendshëm dhe të jashtëm, dhe ndërlidhet me zhvillime afatgjata. Shembulli i Iranit dëshmon se, pavarësisht presioneve dhe sanksioneve shumëvjeçare, regjimi ka mbijetuar. Por shifrat ekonomike flasin qartë: tkurrja e PBB-së, ulja e suficitit tregtar, zhvlerësimi i monedhës, papunësia në rritje dhe pakënaqësia sociale përshkruajnë një situatë kritike. Kjo krijon një terren gjithnjë e më të favorshëm për mosaprovim publik dhe për lëvizje të mundshme drejt ndryshimit të regjimit. Megjithatë, një proces i tillë nuk është i lehtë pa organizim të brendshëm dhe mbështetje të jashtme.
Ajo që mbetet e sigurt është se të ardhurat nga nafta vazhdojnë të furnizojnë shtetin dhe se rrjetet rajonale të proxy-ve iraniane funksionojnë ende, duke shtyrë në kohë një kolaps të mundshëm. Rënia e regjimeve është e pashmangshme, por gjithmonë mbetet çështje kohe dhe e mënyrës sesi përdoren kartat politike, brenda dhe jashtë vendit.